2023
Przed wejściem w życie ustawy Prawo zamówień publicznych (PZP) z 29 stycznia 2004 r. podstawowym sposobem udzielania zamówień publicznych w zakresie twórczych prac projektowych były konkursy. Po zlikwidowaniu obowiązku ich przeprowadzania przytoczona ustawa PZP zrównała twórcze prace projektowe z zakupem pospolitych towarów i usług. Szacuje się, że w latach 2004–2020 ponad 90% postępowań w obszarze projektowania architektonicznego rozstrzygano, kierując się najniższą ceną. Nietrudno sobie wyobrazić, jaki to miało wpływ na ład przestrzenny, jakość polskiej architektury i jakie były konsekwencje ekonomiczne tak stanowionego prawa.
Definicja rażąco niskiej ceny niestety nigdy nie została wprowadzona do zapisów ustawy PZP. Nie było więc podstaw ani możliwości wykluczania z postępowań nieuczciwych wykonawców. Nasze środowisko wielokrotnie alarmowało, że środki oferowane w przetargach muszą zapewniać niezbędne minimum na realizację zamówienia, a cena nie może być jedynym kryterium wyboru oferty. Władze się tym nie przejmowały – najniższa cena stała się standardem, szczególnie w przetargach nieograniczonych.
Przedstawiciele Izby wiele razy przypominali, że jeśli postępowania przetargowe nie są obligatoryjnie poprzedzone konkursem, to powinna zostać przygotowana
koncepcja przetargowa, na którą zamawiający przeznaczy do 10% wartości zamówienia.
20 lipca 2018 r. nastąpiła nowelizacja ustawy PZP, jednak stan prawny w zakresie przetargów i konkursów nie uległ zmianie, a furtka do wybierania wykonawców składających ofertę z najniższą ceną nadal była dla inwestorów publicznych szeroko otwarta. Stało się jasne, że skoro nie można włączyć koncepcji przetargowej do zamówień publicznych, to należy przekonać UZP do wyboru najlepszej koncepcji w drodze konkursu. Ma on być elementem procedury wstępnej przed udzieleniem zamówienia, a jej autor musi mieć możliwość opracowywania kolejnych etapów projektu.
1 stycznia 2021 r. uchwalono nową ustawę PZP, w ramach której wprowadzono obligatoryjne procedury konkursowe, a 20 grudnia 2021 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych, zdefiniowanych w programie funkcjonalno-użytkowym.
18 stycznia 2022 r. UZP opublikował kluczowy dokument „Konkurs po nowemu”. Rekomendacje Prezesa UZP dotyczące konkursu w branży architektonicznej, gdzie zostały zawarte, uzgodnione z SARP i IARP, standardy przygotowywania regulaminów i prowadzenia postępowań konkursowych. W drugiej połowie 2022 r. SARP i IARP sporządziły wzorcowe załączniki formalne do regulaminów konkursowych oraz projekt umowy na prace projektowe. Dokumenty zostały przesłane do prezesa UZP i liczymy na to, że urząd wkrótce opublikuje je na swoich stronach – jako rekomendowane wytyczne do powszechnego stosowania.
W tym roku mijają dwa lata od wprowadzenia ważnych dla nas regulacji dotyczących konkursów i przetargów, czyli nowej ustawy PZP. Właśnie teraz ustawodawca przystępuje do oceny dotychczasowego działania ustawy oraz wprowadzania zmian i poprawek. W rozmowach i dyskusjach z UZP jako środowisko musimy przemawiać jednym głosem i potwierdzić, że jesteśmy merytorycznym, wiarygodnym partnerem do negocjacji. Z przeprowadzonej analizy wynika jednoznacznie, że konkursy oraz przetargi to naczynia połączone i SARP nie może zajmować się wyłącznie konkursami, a Izba przetargami. Aby być skutecznym, musimy to robić razem.
Mój artykuł z 2015 r. zamieszczony w tym wydaniu Z:A opisuje sytuację i problemy dotyczące konkursów, z jakimi Izba mierzyła się od lat. Chociaż wiele opisanych spraw straciło dzisiaj ważność, teza „konkursy są bardziej potrzebne miastom i gminom niż nam, architektom” wydaje się aktualna.
Krzysztof A. Nowak
architekt IARP, sekretarz KRIA RP VI kadencji, w latach 2014–2018 wiceprzewodniczący Rady MAOIA RP
