Źródło Z:A 6(59)/2017
Nieład w polskim krajobrazie jest faktem znanym, jednocześnie znane są także sukcesy twórcze wielu polskich architektów – jak te fakty pogodzić?
Polska, w przeciwieństwie do wielu krajów Unii Europejskiej, nie prowadzi polityki architektonicznej, nie ma przyjętej na szczeblu państwowym koncepcji dbałości o kulturę przestrzeni.
Obecnie, po wielu dziesięcioleciach zaniedbań w tym zakresie, czynione są pierwsze próby poprawy złej sytuacji. Przygotowywany jest projekt Kodeksu urbanistyczno-budowlanego i związanej z nim ustawy o zawodzie architekta, powstał też Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki. Działania te dodatkowo podkreślają wskazywaną od dawna potrzebę nadrzędnych, ustrojowych regulacji dotyczących roli architektury i architekta. Architektura bowiem, a więc środowisko zbudowane, w którym żyjemy, ma charakter interdyscyplinarny o znaczeniu publicznym, co oznacza, że odpowiedzialność za jej powstawanie ponoszą nie tylko architekci, lecz także pozostali obywatele.
Przy stanie polskiej przestrzeni publicznej, w obliczu niestabilności i rozległości prawa oraz postępującej komercjalizacji dobra publicznego, jakim jest przestrzeń, podjęcie przez Państwo polityki architektonicznej staje się wręcz dramatyczną koniecznością.
Jednym z głównych zadań polityki architektonicznej powinna stać się powszechna edukacja architektoniczna, a jej efektem w sferze legislacyjnej – ustawa o architekturze. Taki ponadresortowy akt regulacyjny powinien stanowić o trwałych kryteriach dla kształtowania i ochrony ładu prawnego w tej dziedzinie, a oprzeć go należy na trzech tezach:
architektura bezpośrednio kształtuje warunki życia w skali zbiorowej i indywidualnej – tym samym jest materialnym fundamentem kultury i ładu społecznego;
architektura należy do dziedzin o znaczeniu publicznym, zatem w interesie publicznym jest określenie odpowiedzialności i wzajemnych relacji uczestników procesu kształtowania ładu przestrzennego;
proces tworzenia architektury oraz rola architekta w kreowaniu przestrzeni polegają na przełożeniu zbiorowych i indywidualnych potrzeb we wszystkich aspektach życia – od fizjologicznych przez estetyczne, społeczne po gospodarcze i polityczne – na język materii budowlanej i kształtowaniu jej w odpowiedni dla tych potrzeb i uwarunkowań sposób. Proces ten podlega uniwersalnym regułom, niezależnym od szerokości geograficznej czy ustroju politycznego, których ochrona leży w interesie publicznym.
Z tego miejsca, w 15-lecie powołania Izby Architektów i w jej imieniu, kieruję apel do Pana Prezydenta i Rządu RP o podjęcie Polskiej Polityki Architektonicznej. Deklaruję przedłożenie na rzecz tej doniosłej inicjatywy założeń do ustawy o architekturze.
Ryszard Gruda
architekt IARP, prezes KRIA RP IV kadencji, w latach 2010–2014 przewodniczący Krajowego Sądu Dyscyplinarnego IARP, w latach 1990–1993 i 1994–2002 wiceprezydent Gdańska, w latach 1992–1993 doradca ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa, w latach 1994–2002 radny miasta Gdańska