17 lutego 2023 r. zmarł Krzysztof Chwalibóg, jeden z gigantów architektury i urbanistyki polskiej.
Urodził się w 1940 r., studia architektoniczne na Politechnice Warszawskiej ukończył w 1963 r. Jest autorem wielu znaczących obiektów i założeń urbanistycznych, za które był wielokrotnie wyróżniany i nagradzany. Realizował w nich niewymuszoną żadną ideologią ideę projektowania uniwersalnego i projektowania zintegrowanego – na długo przed zaistnieniem tych pojęć w powszechnej świadomości osób ze świata architektury i urbanistyki.
Należał do grupy wybitnych polskich urbanistów, których prace i idee znajdowały uznanie na arenie międzynarodowej. Był członkiem Międzynarodowej Unii Architektów (Union Internationale des Architectes), w której reprezentował Polskę na Kongresie UIA w Meksyku (1978 r.), przewodniczył programowi Architecture for All, a także był inicjatorem (wraz z Bożenną Turant-Chwalibóg) konkursu UIA Friendly and Inclusive Spaces (2014 r.).
W latach 1991–2000, nieprzerwanie przez trzy kadencje, pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenia Architektów Polskich. Była to dekada intensywnej transformacji ustrojowej w ramach procesu przygotowania Polski do wejścia do Unii Europejskiej. Z racji swojej wiedzy, doświadczenia i pozycji na arenie międzynarodowej był nie tylko świadkiem, lecz także czynnym uczestnikiem formowania się europejskiej polityki architektonicznej. W tym czasie konsekwentnie podkreślał konieczność przyjęcia ustawy o architekturze i stworzenia polityki architektonicznej w Polsce, co nie pozostało bez wpływu na ostateczną decyzję polityczną o powołaniu Izby Architektów. W 1997 r. z inicjatywy Krzysztofa Chwaliboga została powołana Polska Rada Architektury, w której kontynuował swoją misję, przewodnicząc jej przez 25 lat.
Dziś, po tych 25 latach, mówiąc: Krzysztof Chwalibóg, myślimy: Polska Rada Architektury, a mówiąc: Polska Rada Architektury, myślimy: Krzysztof Chwalibóg. Jego odejście nie jest w stanie zmienić tego myślenia.
6 grudnia 1996 r. miało miejsce założycielskie posiedzenie społecznego ciała – Polskiej Rady Architektury. Misję i formułę PRA definiuje końcowy fragment deklaracji założycielskiej:
„Trzeba wytworzyć w tych środowiskach (polityków i inwestorów – przyp. red.) przekonanie, że sam rozwój ekonomiczny i bogacenie się przy jednoczesnej degradacji środowiska przestrzennego to nonsens. Taki wpływ opiniotwórczy może wywrzeć jedynie ciało społeczne złożone z osób cieszących się wielkim autorytetem i uznaniem – Rada Architektury Polskiej. Jej celem będzie tworzenie intelektualnego klimatu sprzyjającego «europeizacji» przestrzeni, w jakiej żyją Polacy”.
Realizacją tej deklaracji był już pierwszy skład PRA, w powołaniu którego zasadniczą rolę odegrał autorytet Krzysztofa Chwaliboga. W jej składzie – obok wybitnych architektów i urbanistów – znalazły się takie nazwiska, jak Magdalena Abakanowicz, Krzysztof Penderecki, Mikołaj Górecki, Zbigniew Herbert, Kazimierz Kutz, Kazimierz Zemła czy ks. Józef Tischner.
Konstytuowanie PRA dopełniło się Uchwałą nr 11 Zarządu Głównego SARP z 15 listopada 1997 r., którą – uznając jej wagę i rangę – SARP zaakceptował inicjatywę powołania PRA, udzielając tym swojego tytułu jej działaniom.
To, co odróżnia PRA od innych organizacji, ciał społecznych i ośrodków opiniotwórczych, które wyrażały i wyrażają podobne poglądy, to fakt, że za deklaracjami i poglądami jej członków szła zawsze konsekwentna, ekspercka inicjatywa, adresowana do społeczeństwa, polityków, władz samorządowych i rządowych oraz bezpośrednio do naszego środowiska zawodowego. Na działania PRA złożyły się działalność popularyzatorska, wydawnicza, eksperckie stanowiska i opinie, jak i konkretne inicjatywy legislacyjne.
Od 2009 r. PRA wydaje kolejne edycje Polskiej Polityki Architektonicznej, z których każda jest efektem współpracy z instytucjami, takimi jak SARP, IARP, TUP, NCK czy – jak w przypadku dwóch ostatnich wydań (2019 i 2022 r.) – NIAiU.
Dzięki inicjatywie legislacyjnej Polska Polityka Architektoniczna została wprowadzona do prac połączonych sejmowych Komisji Infrastruktury i Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Prace zaowocowały powstaniem Dezyderatu nr 4/4 tych komisji z 6 grudnia 2012 r., skierowanego do Prezesa Rady Ministrów. Rezultatem była decyzja z 2013 r. o utworzeniu Międzyresortowego Zespołu ds. Opracowania Polskiej Polityki Architektonicznej. Wagi tego zdarzenia w żadnym stopniu nie umniejsza fakt zaniechania przez rząd kolejnej kadencji prac nad polityką architektoniczną, było to bowiem wprowadzenie pojęcia polityki architektonicznej do zakresu publicznych i ustrojowych zadań państwa.
Krzysztof odszedł, ale Polska Rada Architektury istnieje i jest nam wszystkim niezbędna w stworzonej przez Krzysztofa i pod jego imieniem formule: niezależnego forum, skupiającego wybitnych architektów i przedstawicieli świata kultury oddanych Polskiej Polityce Architektonicznej. ■
Piotr Andrzejewski
architekt IARP, członek Polskiej Rady Architektury, członek Rady WMOIA RP (w I kadencji) i jej przewodniczący (w II i III kadencji); w latach 2014–2018 członek Krajowej Rady IARP i przewodniczący Komisji ds. Legislacji przy KRIA RP, a od 2018 roku członek Krajowej Rady; pomysłodawca i inicjator wprowadzenia Systemu Redystrybucji; współautor projektu ustawy o zawodzie architekta; przez 20 lat odpowiadał za urbanistykę i planowanie w Miejskim Biurze Urbanistycznym; od 26 lat prowadzi własną praktykę zawodową, w której zajmuje się projektowaniem architektonicznym
